Volgens Zinédine Zidane, drievoudig FIFA wereldvoetballer van het jaar en de huidige trainer van Real Madrid, is het een ramp als Real niet naar de finale van de Champions League gaat. Voor Ajax is niet-kwalificeren voor de Champions League een ramp, en voor Heerenveen is een reeks nederlagen in de eredivisie een ramp. Anderen beschouwen een achterstand, of een heel seizoen, of een scheidsrechter als een ramp.
Als sporters een ramp voor ogen hebben, dan wordt het extra moeilijk om effectief om te gaan met een gemiste kans, het leiden van balverlies, een score van de tegenstander, of een foute beslissing van de scheidsrechter. Door dit soort fouten zien sporters de ramp werkelijkheid worden waardoor ze gehinderd worden door catastrofale gedachten als “Vreselijk, afschuwelijk, dit gaat ‘m niet worden”, “Weg kampioenschap en bonus”, “Weer een verloren seizoen”. De strekking van een eerder blog was dat negatieve gedachten er gewoon bij horen; ze zijn onvermijdelijk. De kunst is om op tijd de knop om te zetten en terug de keren naar het hier en nu. Accepteer zonder oordeel dat de gedachten er zijn. Verspil er geen tijd en energie aan, richt je op het juiste moment op datgene wat je moet doen.
Dat is inderdaad een goed advies, maar hier wil ik erop wijzen dat de ene negatieve gedachte de andere niet is. De oorzaak van rampdenken of catastrofaal denken is een disfunctionele interpretatie van de situatie, niet zozeer de situatie zelf. Dat is althans het uitgangspunt van de cognitief-emotieve training die is ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Albert Ellis. Volgens Ellis worden angsten en zorgen vooral bepaald door Beliefs, ofwel de manier waarop we tegen dingen aankijken. In zijn A-B-C model lijkt Consequentie (C) het gevolg te zijn van Aanleiding (A), maar de werkelijke oorzaak is onderliggende Belief (B). Dat wil zeggen, het gevoel van radeloosheid en walging, het tekeer gaan tegen medespelers of scheidsrechter, of het begaan van een zware overtreding (C) is niet het gevolg van de gemiste kans (A). Oorzaak is de onderliggende Belief (B) dat verliezen een ramp is, of dat voetbal oorlog is, of dat ten koste van alles gewonnen MOET worden, of dat alleen de perfecte uitkomst goed genoeg is.
Andere sporters hebben een meer realistische kernopvatting of Belief. Zij gaan ervan uit dat het missen van een kans (A) kan gebeuren en dat fouten maken “part of the game” is (B). Daardoor reageren zij minder heftig op een gemiste kans (C). Natuurlijk zijn zij teleurgesteld en hebben ze een rouwmomentje nodig. Maar snel zullen zij de fout accepteren, hun kalmte hervinden, zich opnieuw focussen op de wedstrijd, en vastberaden en met overtuiging doorgaan met het nastreven van hun doelen. Deze mentale weerbaarheid zal de kans vergroten op het behalen van het gewenste eindresultaat.
Disfunctionele kernopvattingen kunnen het best worden aangepakt in rustige tijden, bijvoorbeeld tijdens een voorbereidingsfase. Door ze in kaart te brengen, kritisch te beschouwen en vervolgens bij te stellen, kunnen negatieve gedachten op belangrijke momenten substantieel worden gereduceerd. Daardoor wordt het voor sporters gemakkelijker om zich niet te laten afleiden door onvermijdbare, minder heftige negatieve gedachten. Zo is het ervaren van (een bepaalde mate van) druk en faalangst niet irrationeel, een wereldkampioenschap of een olympische titel is inderdaad een life-changer, nervositeit is normaal, pijntjes heb je altijd wel, en ook met hoge verwachtingen van anderen moet je leren leven. Sporters halen het beste uit zichzelf als ze dit soort gedachten accepteren op het moment dat ze door hun hoofd schieten, en vervolgens hun aandacht weer kunnen richten op datgene wat ze moeten doen.
Hoe werkt dat eigenlijk, het aanpakken van disfunctionele kerngedachten?
Professionele begeleiders hanteren zoekschema’s om disfunctionele kerngedachten, en de daaruit voortvloeiende negatieve gedachten en ineffectieve emoties, interactief op te sporen en te corrigeren. Ze dagen sporters bijvoorbeeld uit om hun Belief logisch te beredeneren of met feiten te onderbouwen. “Is verliezen een ramp? Wat gebeurt er na een nederlaag? Gaat er iemand dood? Is je leven naar de knoppen? Is een leven zonder kampioenschap totaal mislukt? Is een sporter die verliest een mislukkeling? Iedere sporter verliest wel eens. De meesten verliezen meer dan dat ze winnen. Michael Jordan, de beste basketballer aller tijden, zei ooit:“I’ve missed more than 9000 shots in my career. I’ve lost almost 300 games. Twenty-six times, I’ve been trusted to take the game winning shot and missed. I’ve failed over and over and over again in my life. And that is why I succeed …. To learn to succeed. Is Michael Jordan volgens jou een mislukkeling omdat hij zo vaak heeft verloren en zo vaak heeft gefaald? Is dat niet een wat vreemde opvatting?”
Een ander voorbeeld is een atleet met weinig zelfvertrouwen. “Wat bedoel je precies met weinig zelfvertrouwen? Ik denk niet positief over mezelf, ik vind mezelf als atleet niet goed genoeg. Maar je hebt dit jaar verschillende keren je persoonlijke record verbeterd; dat is toch goed? Ja, maar ik verloor wel het Europees kampioenschap. Het toernooi waar je wederom je persoonlijke record verbeterde? Ja, maar twee tegenstanders liepen een nog betere tijd. Maar daar kan jij toch niets aan doen? Neen, maar het maakt me wel onzeker; ben ik nog wel in staat om te winnen? Zie je voor jezelf nog mogelijkheden om beter te worden? Ja, genoeg, maar ook als ik beter word, is dat geen garantie op winst. Dat is waar, maar zijn er anderen die wel een garantie hebben op winst? Neen, natuurlijk niet; het is en blijft sport. Vind je het dan verstandig om je zelfvertrouwen te ontlenen aan onzekere uitkomsten als winst en verlies? Ik zou er trots op zijn dat je jezelf steeds weet te verbeteren, dat heb je grotendeels in eigen hand, dus daar zou ik me aan vasthouden. Inderdaad, daar heb je een punt.”
Door onderliggende disfunctionele interpretaties te vervangen door functionele Beliefs, wordt het aantal negatieve gedachten en ineffectieve emoties, of de intensiteit ervan, aanzienlijk minder. Maar ze verdwijnen nooit helemaal, en niet alle automatische negatieve gedachten zijn foutief of irrationeel. Daarom zullen we altijd, zonder oordeel, negatieve gedachten moeten accepteren. Maar door waar mogelijk de scherpe kantjes eraf te halen, wordt het gemakkelijker om, wanneer ze opdoemen, te refocussen op datgene wat je op dat moment moet doen om je doel te halen.
Verder lezen?
Smarter thinking in sport – Turner (2014)
Video:
Johan Derksen in Voetbal Inside: “Vertrek Thomas Bruns is een ramp voor Heracles.”