Zwemtalent Kenzo Simons, wereldrecordhouder 50 meter vrije slag kortebaan voor junioren (tot en met achttien jaar), heeft zich nog niet gekwalificeerd voor de Olympische Spelen: “Ik ben nog jong en krijg nu een jaar extra om mezelf sterker te maken. Vergeleken met vorig jaar moet ik nog twee tienden sneller zwemmen. Dat lijkt weinig, maar op de 50 meter vrije slag is dat heel veel, elke honderdste van een seconde is al veel. Maar ik weet zeker dat ik het kan halen.”
Wanneer het doel van sporters is om tijdens belangrijke wedstrijden “boven zichzelf uit te stijgen”, dan zetten ze zichzelf onnodig onder (nog meer) druk. Boven jezelf uitstijgen is namelijk een onhaalbaar doel. Het is wel realistisch om tot het gaatje te gaan, om het maximale uit jezelf te halen, om alles eruit te trekken wat erin zit. Maar het gaat echt niet lukken om op een magische wijze beter te presteren dan wat je op dat moment kunt leveren.
In de tweede aflevering van de Topsport Topics Podcast spreek ik met Willem-Paul Wiertz over het omgaan met prestatiedruk. We hebben het onder meer over competitie als zero-sum situatie, over motivatie, dromen, doelen, coaching, scenario‘s en mentalevaardigheden, en natuurlijk over control the controllables.
Na de corona-lockdown zijn in de Duitse Bundesliga ondertussen (2 juni 2020) vier competitierondes gespeeld zonder publiek. In andere Europese landen, waaronder Engeland, Spanje en Italië, wordt de competitie halverwege juni 2020 hervat. Wat zijn de effecten van het spelen in een stadion zonder toeschouwers op het eindresultaat?
In aflevering 6 van de VI PRO-serie Historische Interviews staat Louis van Gaal centraal. Het is zijn eerste grote verhaal als hoofdtrainer bij Ajax. Toevallig had ik in 1991, de week voor het betreffende interview, een ontmoeting met assistent-trainer Louis van Gaal, en met Leo Beenhakker, zijn voorganger als hoofdtrainer bij Ajax. Dit is de anekdote.
Sporters die mentaal sterk zijn beschikken over het vermogen om ook de allerbeste versie van zichzelf te zijn onder omstandigheden die (1) stressvol zijn, zoals bij prestatiedruk, toenemende spanning, en tegenslag; (2) suboptimaal zijn, zoals bij vermoeidheid, pijntjes, en weerstand; (3) afleidend zijn, zoals een kritisch publiek, lawaai, en negatieve gedachten. Om met dit soort omstandigheden om te gaan creëerde Kobe Bryant een alter-ego: The Black Mamba, en werd zodoende mentaal nog veel sterker.
“Puur focussen op dat wat je kunt controleren. Al het andere onbelangrijk proberen te maken”, aldus Pepijn Lijnders, voormalig hoofdtrainer van NEC en assistent-trainer van Jürgen Klopp bij Liverpool FC. Een wijze uitspraak. “Control the Controllables“ is misschien wel het belangrijkste principe in de hedendaagse sportpsychologie. Maar hoe hedendaags is dit principe eigenlijk?
De kernwaarden van Johan Cruijff (1947-2016), één van de beste voetballers aller tijden, waren aanvallend en creatief spelen, uitgaan van eigen kracht, en lef, branie en flair tonen. Vooral zo wordt hij als voetballer herinnerd; zijn indrukwekkende palmares staat daarbij op de achtergrond. Waarom is het zo belangrijk om je eigen waarden goed te kennen, met name wanneer het spannend wordt en de onzekerheid kan toeslaan? Wat zijn jouw belangrijkste waarden?
Trainer en sportcoach van het jaar 2008 Robin van Galen: “Bij het trainen van atleten staat de ontwikkeling wat mij betreft voorop. Je probeert de sporter simpelweg beter te maken op bijvoorbeeld technisch, tactisch, fysiek of mentaal vlak. Je probeert in je trainingen je sporters uit te dagen met afwisselende oefenstof die natuurlijk weer gerelateerd is aan je meerjarenplan.”
Golftalent Koen Kouwenaar op Golf.NL: “Mijn ouders steunen me heel erg … maar ik regel bijna alles zelf, deed ik ook al toen ik jonger was. Hoe eerder je zelfstandig en volwassen bent als topsporter, hoe beter. Je hebt vaders die er altijd bij zijn, bij de training, bij de warming-up, dat zou ik niet willen …. sinds drie jaar golf ik fulltime en heb ik echt sprongen gemaakt …. Het gaat duidelijk de goede kant op maar het moet natuurlijk nog veel beter.”
“Een goed paard maakt nog geen goede ruiter.”Co Adriaanse, voormalig eredivisie-voetballer en voetbalcoach, sprak deze gevleugelde woorden in 2004 toen Marco van Basten, die toen nog uitsluitend een indrukwekkende palmares als voetballer had, bondscoach van het Nederlands elftal werd. Vertaald naar het heden: zou het een goed idee zijn om Wesley Sneijder, Robin van Persie of Dirk Kuijt aan te stellen als bondscoach?
Een golfer die een oefenswing maakt, een basketbalteam dat handshakes doet voor iedere wedstrijd, een sprintster die een dansje doet vlak voor de race, een rugbyteam dat de Haka uitvoert, een volleybalster die drie keer de bal stuit voor iedere service. Waarom doen sporters dit? Wat is het nut van zo’n vaste routine? Of is het nutteloos bijgeloof?
Als je je met ziel en zaligheid hebt ingezet voor je sport, wie ben je dan nog als het ophoudt? Hoe kunnen topsporters de overgang naar “het normale leven” soepeler laten verlopen? Of is het leven na de topsport niet zo heel veel anders?
De zes aandachtscirkels, geïntroduceerd door de Duitse hoogleraar en sportpsycholoog Eberspächer, zijn oorspronkelijk bedoeld om problemen met aandacht en focus in kaart te brengen. Echter, diezelfde cirkels bieden een kader om de verschillende typen doelen te specificeren en hiërarchisch te ordenen. Dit impliceert dat doelen niet alleen motiveren; ze kunnen ook afleiden, wat vooral ongewenst is wanneer het er echt op aan komt.
Voor (jeugd)sporters is het teleurstellend en zuur als ze uiteindelijk het beoogde (topsport) niveau niet halen. Maar ook dan is het niet allemaal voor niets geweest. Immers, door het beoefenen van hun sport verwerven sporters belangrijke basisvaardigheden en competenties die ten goede komen aan hun algemene persoonlijke ontwikkeling en maatschappelijk functioneren. Daar hebben ze de rest van hun leven profijt van.
Voormalig #1 van de wereld en meervoudig grand slam winnares Kim Clijsters sprak deze woorden aan het einde van haar tennisloopbaan. Inderdaad, (top)sport wordt vaak gezien als leerschool en natuurlijk laboratorium van het leven. In een relatief beschermde omgeving leren sporters om te gaan met geluk en frustratie, succes en tegenslag, tegengestelde belangen en prestatiedruk. En ze leren bijvoorbeeld ook dat je hard moet werken voor succes, dat je regels moet respecteren, en anderen nodig hebt om je doelen te bereiken.
Kortom, door het beoefenen van hun sport verwerven sporters belangrijke basisvaardigheden en competenties die ten goede komen aan hun algemene persoonlijke ontwikkeling en maatschappelijk functioneren. Eén van de redenen is dat leren, vooruitgaan en beter worden de norm is in een sportcontext. Bovendien is sporten leuk om te doen, waardoor je “als vanzelf” beter wordt. De waardevolle potentiële uitkomsten van sport zijn samen te vatten aan de hand van de volgende vier categorieën:
Fysieke fitheid en bewustwording van gezonde gewoonten (gezond eten, genoeg slapen, zorg voor je lichaam).
Sociale vaardigheden leer je in de sport, vooral in teamsporten, door samen te werken met anderen, gezamenlijke doelen na te streven, afspraken na te komen, effectief te communiceren, respect te tonen voor anderen, op te komen voor je eigen belang en dat van anderen, vreugde te delen, en om te gaan met conflicten, tegengestelde belangen en onderlinge concurrentie.
Cognitieve vaardigheden worden eveneens door sporten en bewegen gestimuleerd, mede omdat sporters zich continue moeten aanpassen aan een veranderende omgeving.
Maar natuurlijk is het niet allemaal hallelujah. In het algemeen zijn sporten en bewegen gezond, maar met name in de topsport liggen gevaren op de loer. Veel topsporters worden in hun sportloopbaan geconfronteerd met fysieke en mentale overbelasting, te weinig hersteltijd, overtraining, en ernstige blessures. Vanuit dat perspectief kunnen bij (top)sport vraagtekens worden geplaatst. Daarbij kunnen sporters worden verleid om vals te spelen, doping te gebruiken, of letterlijk alles te doen om te winnen, waaronder het vertonen van gewelddadig gedrag, zowel fysiek (een “doodschop” geven) als verbaal (beledigen, schelden en kleineren). Een reden voor dit grensoverschrijdende gedrag is dat sport en competitie inherent verbonden zijn. Door een te grote nadruk op uitkomsten (winnen vs. verliezen) wordt in de sport – vaak onbedoeld – onethisch en immoreel gedrag aangemoedigd. Leren om hier weerstand aan te bieden, of over de scheef gaan, maar daarvan te leren, zijn overigens ook nuttige levenslessen.
Voor nuttige levenslessen heb je goede onderwijzers, coaches, trainers en managers nodig. Daarom is het van cruciaal belang dat begeleiders in de sport oog hebben voor de fysieke en mentale gezondheid van de sporter en meer in het algemeen, het grotere geheel (“The Big Picture”). Inderdaad, belangrijke waarden in de sport zijn de wil om te winnen, te excelleren, en steeds beter te worden. Maar minstens zo belangrijk zijn algemene waarden als vriendschap, gezondheid, verantwoordelijkheid, vertrouwen, respect, samenwerken, innerlijke groei, emotionele controle, rechtvaardigheid en maatschappelijke betrokkenheid. Zo organiseerde bondscoach Sarina Wiegman begin 2019, tijdens een trainingskamp in Zuid-Afrika, een bezoek aan de sloppenwijken van Kaapstad. Daar leerden de Oranje-voetbalsters dat “… het perspectief van sommige jonge meisjes hier totaal anders is dan in Nederland … die levenslessen maken ons als mens rijker.”
Om de kans te vergroten dat in de sport aangeleerde vaardigheden tevens worden benut op andere terreinen, moeten de volgende drie stappen worden doorlopen:
Het zich bewust zijn van de aangeleerde vaardigheden, bijvoorbeeld, “Ik heb geleerd om gedisciplineerd concrete en haalbare doelen na te streven”, of “Ik heb geleerd om te gaan met tegengestelde belangen en dat je niet altijd iedereen volledig tevreden kunt stellen.”
Het onderkennen dat de betreffende vaardigheden ook bruikbaar zijn in situaties buiten de sport, bijvoorbeeld op school (de wereld vergaat niet na het behalen van een slecht resultaat), in een organisatie (richting geven aan werknemers die niet goed weten waar ze precies mee bezig zijn), of in een ziekenhuis of revalidatiecentrum (leren omgaan met – al dan niet tijdelijke – beperkingen en tonen van veerkracht).
Het daadwerkelijk toepassen van de vaardigheden in situaties buiten de sport, bijvoorbeeld na een pijnlijke afwijzing door een geliefde, bij de voorbereiding op een sollicitatiegesprek voor een droombaan, of in een toneelgezelschap, waar men duidelijkheid wil over wie welke rol krijgt in een nieuwe productie.
Belangrijk hierbij is dat wordt onderkend dat een specifieke vaardigheid niet bij iedereen, of onder alle omstandigheden effectief is. Zo werkt een bepaalde mentale vaardigheid voor de één beter dan voor de ander, in de ene situatie beter dan in de andere, of in de sport beter dan op school of op het werk (of vice versa). Het lastige, maar tegelijkertijd het boeiende en uitdagende, is dat het effectief leren en toepassen van vaardigheden een individuele, dynamische zoektocht blijft, zowel binnen als buiten de sport.
Of de in de sport ontwikkelde vaardigheden ook daadwerkelijk worden benut op andere gebieden, is niet vanzelfsprekend. Vooralsnog is het meer een aanname dan een op basis van wetenschappelijk onderzoek gebaseerd gegeven. Er zijn studies die laten zien dat, bijvoorbeeld, jiu-jitsu atleten hun sportspecifieke vaardigheden (doorzetten, respect tonen) ook buiten de sport hebben ingezet. Maar er zijn ook aanwijzingen dat jongeren die hebben geleerd om in hun sport duidelijke en haalbare doelen te stellen, deze vaardigheden niet op school gebruiken. Ander onderzoek suggereert dat een specifieke mentale trainingsaanpak wel bij sporters werkt, maar niet bij politiebeambten. Overdracht van de sport naar andere gebieden vindt dus niet automatisch plaats. Daarom is het belangrijk om inzicht te krijgen in mogelijk belemmerende factoren. Van begin af aan moet door pedagogisch onderlegde begeleiders nadrukkelijk aandacht worden besteed aan de vraag hoe ook buiten de sport de aangeleerde vaardigheden kunnen worden toegepast.
De aandacht en steun van de directe sociale omgeving zijn hierbij dus cruciaal. Sleutelwoorden zijn plezier, vertrouwen, gevoel van veiligheid, en een prettig en constructief sociaal en motivationeel klimaat. Vanzelfsprekend moeten coaches, trainers, leerkrachten, ouders, en leidinggevenden over de juiste vaardigheden beschikken, zoals luisteren, observeren, vertrouwen en richting geven, en reflectie- en inlevingsvermogen. Maar het belangrijkste is misschien wel dat ze sporters bewust maken van het feit dat ze niet alleen beter zijn geworden in hun sport, maar ook meer in het algemeen sprongen hebben gemaakt op mentaal, sociaal, en cognitief vlak, en dat ze de rest van hun leven daarvan profijt zullen hebben. Mochten (jeugd)sporters uiteindelijk het beoogde (topsport)niveau niet halen, dan is dat natuurlijk zuur, maar ze weten dan ook dat het allemaal niet voor niets is geweest.
In het kader van mijn nieuwe leerstoel Sport & Performance Psychology, de eerste in Nederland, hield ik op dinsdag 30 oktober 2018, in de Aula van de Rijksuniversiteit Groningen, een academische rede met als titel Mentale aspecten van sport en presteren. De lichte bewerking van de academische rede is gepubliceerd in tijdschrift De Psycholoog. De video kun je hier bekijken.
Passie lijkt een voorwaarde te zijn om ergens heel goed in te worden: in een sport, op het werk, als ondernemer, of in de kunst. Maar wat is “passie” eigenlijk? Leidt passie inderdaad tot positieve uitkomsten? En zo ja, hoe ontstaat “passie”? Waarom heeft de één het wel, en de ander niet?
Het streven naar de perfecte race inspireert, maar sporters die zich uitsluitend met de perfecte race bezighouden, vergroten de kans dat ze uiteindelijk onder hun niveau presteren. Immers, de realiteit is dat de perfecte race, inclusief jouw perfecte race op jouw eigen niveau, zelden wordt gerealiseerd. Het is derhalve belangrijk om daar mentaal op voorbereid te zijn zodat je je bij de eerste de beste tegenslag niet uit het veld laat slaan.
“Alle scenario’s kunnen nu de prullenbak in.” Ook bij voetbalwedstrijden hoor je dit regelmatig, bijvoorbeeld bij een tegendoelpunt in de eerste minuut, of het geblesseerd uitvallen van de sterspeler tijdens de warming-up. Alsof je die scenario’s van tevoren niet kunt bedenken. En niet alleen dat. Je kunt ook van tevoren oplossingen bedenken voor als je met de gevreesde gebeurtenis, ontwikkeling, of uitkomst wordt geconfronteerd.
In het kader van mijn nieuwe leerstoel “Sport & Performance Psychology” houd ik op dinsdag 30 oktober 2018, 16.15u. in de Aula van de Rijksuniversiteit Groningen, een academische rede met als titel Mentale aspecten van sport en presteren.
Ontspanningstechnieken kunnen sporters helpen om effectief om te gaan met de onvermijdelijke spanningen. Hoe zit het eigenlijk met seks? Seks ontspant en ontlaadt. Maar ga je er ook beter door presteren?
Volgens Zinédine Zidane, drievoudig FIFA wereldvoetballer van het jaar en de huidige trainer van Real Madrid, is het een ramp als Real niet naar de finale van de Champions League gaat.
Wat is de oorzaak van catastrofaal denken? En wat kun je eraan doen? Lees “Ramp” verder
Annouk van der Weijden mag eigenlijk niet ontbreken bij de huldiging op Paleis Noordeinde. Immers, in PyeongChang 2018 was zij misschien wel de beste in het beste uit zichzelf halen. Maar ja, dat boeit de gemiddelde toeschouwer niet. Die is uitsluitend geïnteresseerd in winnaars: atleten die ook anderen hebben verslagen, niet alleen zichzelf. Dus geen huldiging voor Annouk. Zo werkt dat in de topsport.
Op de olympische spelen wil je als atleet niet onder je kunnen presteren. De atleten die keihard hebben getraind om hun topniveau te bereiken èn weten te voorkomen dat er op het moment suprême prestatieverlies optreedt, zijn de ware olympisch kampioenen. Wat zijn de oorzaken van prestatieverlies?
Negatief denken. Iedere sporter kent het, weet dat het gebeurt, wil niet dat het gebeurt, maar het gebeurt toch. Negatieve gedachten horen er gewoon bij; ze zijn onvermijdelijk. De kunst is om op tijd de knop om te zetten en terug de keren naar het hier en nu. Ofwel, richt je op het juiste moment op datgene wat je moet doen. Niet door te proberen de negatieve gedachten te verdringen, maar door zonder oordeel te accepteren dat de gedachten er zijn.
De meningen over het gebruik van doping in de (top)sport lopen sterk uiteen. Dit bleek onlangs weer in het TV programma Pauw waarin de olympisch kampioenen Jacques Brinkman en Mark Tuitert met elkaar hierover in debat gingen. Sommigen pleiten voor het stoppen met het huidige dopingbeleid, anderen maken zich sterk voor 100% Dope Free presteren. Welke argumenten worden hiervoor gebruikt? Waarom gebruiken sommige sporters wel doping en anderen niet? Hoeveel sporters gebruiken eigenlijk doping?
Naast gebrek aan kwaliteit is één van de verklaringen voor de teloorgang van het Nederlands voetbalelftal het ogenschijnlijke gebrek aan teamgeest, strijdlust, en samenwerken. Wat kun je in tijden van crisis doen om de teamgeest te versterken?
Na afloop van de U.S. Open finale 2016 onthulde de 32-jarige Zwitserse toptennisser Stan Wawrinka hoe nerveus en gespannen hij zich voelde vlak voor de finale. Hoe gaan sporters om met de onvermijdelijke spanning en prestatiedruk?
Op de Wereldkampioenschappen 2017 in Boedapest zwom Ranomi Kromowidjojo een geweldige tijd op de 100 meter vrije slag. Desondanks leverde dit “slechts” een vijfde plaats op, waardoor ze zich hardop afvroeg: “Wanneer ben je nou tevreden? Als je goud wint of als je je beste race zwemt?”
In de finale van de 146e editie van The Open wist winnaar Jordan Spieth een negatief psychologisch momentum om te zetten in een positief momentum. Hoe doe je dat? Wat veroorzaakt een psychologisch momentum?
Hoe word en blijf je een “ondersteunende ouder”? De essentie is: je kind het gevoel geven van onvoorwaardelijke acceptatie, steun en liefde. Of je kind nu wint of verliest, minder in sport gaat investeren of helemaal stopt met sporten, dat zou voor de relatie tussen ouder en kind niets uit moeten maken. Ofwel, gedraag je (verbaal en nonverbaal) primair als ouder, niet als trainer of coach.
Excuses worden in het algemeen niet goed ontvangen door de buitenwereld (pers, publiek, supporters). Dat is onder meer het gevolg van systematische denkfouten. Zo schrijven we ons eigen falen vaker toe aan externe factoren dan andermans falen.
Motivatie, wat is dat eigenlijk? Geïllustreerd door citaten van Michael Jordan, de beste basketballer aller tijden, wordt uiteengezet wat motivatie inhoudt.
Bijna iedereen gunt Sergio Garcia zijn allereerste en dik verdiende major titel die hij ook nog eens won op 9 april, de geboortedag van zijn idool Seve Ballasteros! We hebben ook kunnen zien dat excellente golfers relatief gemakkelijke putts op belangrijke momenten kunnen missen. Een concrete techniek die in dit verband kan helpen is de zogenoemde “Quiet Eye” (QE) techniek.
Wenen, 12 oktober 2019: De eerste marathon onder de 2 uur is een feit. Kipchoge was ervan overtuigd dat het mogelijk moest zijn, en dat hij degene was die het moest gaan doen. Lees “Overtuiging” verder
Door via al je zintuigen de situatie zo specifiek mogelijk “voor te beleven”, optimaliseer je de kans om automatisch het juiste te voelen, te denken en te doen wanneer de situatie zich daadwerkelijk voordoet.
“Ik ben niet ziek of zo, maar alles wat ik doe, klopt niet met hoe ik me voel. Ik voel me heel krachtig, maar ik zwem niet hard”. Waarom zijn atleten op het moment suprême niet altijd in staat om datgene te brengen waartoe zij wel in staat zijn?
Is het ervaren van ernstige tegenslag, tragedies, of ontsporingen noodzakelijk om uiteindelijk een groot kampioen te worden? Hebben topsporters geleerd om te gaan met onvermijdelijke tegenslagen en frustraties?
Waar denk je aan bij “niet verliezen”? Precies, aan verliezen. En als je als sporter aan één ding NIET wilt denken, dan is het aan verliezen. Immers, de kans op een nederlaag wordt daardoor aanzienlijk groter. Lees “Niet verliezen” verder
Talent, vaardigheid, hard werken, een goede voorbereiding, concentratie, motivatie, etc. zijn voorwaarden voor een goed resultaat, die niet altijd onderscheidend genoeg zijn wanneer het er echt om gaat. Zonder mazzel vaart niemand wel.
Welke voetbaltalenten halen het (niet)? Welke factoren verklaren excellente sportprestaties? Talent? Intensieve doelgerichte training onder deskundige begeleiding? Mentale aspecten?
In de documentaire “I am Bolt” is te zien hoe Usain Bolt zich via Self-Talk mentaal voorbereidde op zijn belangrijkste race van 2015. Self-Talk betreft spontane interacties met jezelf (“Wat is dit?“) en het bewust op jezelf inpraten (“Nog even doorzetten“). Werkt het ook?
Eind 2016 deed zich in de tenniswereld het unieke feit voor dat twee broers tegelijkertijd de #1 posities op de ATP wereldranglijsten bezetten. Andy and Jamie Murray waren respectievelijk #1 in het enkel- en dubbelspel. Zijn zij dankzij, of ondanks elkaar zo goed geworden?
Volgens Serena Williams bepaalt niet het aantal overwinningen de status van kampioenen, maar hoe zij herstellen van tegenslagen. Het leren omgaan met onvermijdelijke nederlagen, waaronder niet-voor-mogelijk-gehouden verliespartijen en debacles, is essentieel voor de ontwikkeling van iedere topsporter, inclusief NGF talent van het jaar 2016 Dewi Weber.
Het nastreven van doelen is een mentale vaardigheid die kan helpen om het maximale uit je mogelijkheden te halen. Maar zijn doelen altijd effectief? Succesvolle atleten vertalen hun dromen in procesdoelen die door eigen inspanningen zijn te realiseren.
Aanleg alleen maakt je nog geen kampioen. Sporttalenten zoals Max Verstappen zijn “high responders”. Dat wil zeggen, zij reageren goed op stimuli, trainingen en mogelijkheden die door hun omgeving worden aangereikt.
Op de olympische spelen wil je als atleet niet onder je kunnen presteren. De atleten die keihard hebben getraind om hun topniveau te bereiken èn weten te voorkomen dat er op het moment suprême prestatieverlies optreedt, zijn de ware olympisch kampioenen. Wat zijn de oorzaken van prestatieverlies?
