Zelf-handicappen

De 28-jarige Belgische snookerspeler Luca Brecel won al op tienjarige leeftijd een regionaal toernooi bij de mannen. In 2010 werd hij op vijftienjarige leeftijd Belgisch kampioen, en enkele weken later in Boekarest Europees kampioen. Twee jaar later, in 2012, plaatste hij zich als jongste speler ooit voor het WK. Maar het snooker-wonderkind, bijgenaamd ‘the Belgian Bullet’, werd al in de eerste ronde uitgeschakeld. Ook in de vier daaropvolgende keren slaagde hij er niet in om zijn grote belofte in te lossen; het lukte hem in vijf pogingen niet om ook maar één partij op een WK te winnen. Je zou verwachten dat hij bij een volgend WK er alles aan zou doen om de trend te keren: hard trainen, fysiek en mentaal fit worden, goed eten en slapen. Ongelooflijk maar waar, hij deed precies het tegenovergestelde. In 2023, in de weken voorafgaand aan zijn zesde WK “… had hij niet meer dan een kwartiertje getraind …. hij had vooral veel gedronken en FIFA gespeeld.” Een prototypisch voorbeeld van zelf-handicappen.

Zelf-handicappen is het – al dan niet bewust – creëren van handicaps voor jezelf om je daardoor te kunnen indekken tegen een mogelijke mislukking. Het is misschien moeilijk voor te stellen, maar sporters, inclusief topsporters als Brecel, doen dit met regelmaat. Hoe vaak dit gebeurt is onbekend omdat zelf-handicappen moeilijk is te meten en vast te stellen. Probeer zelf maar eens aan te geven hoe vaak jij handicaps voor jezelf hebt gecreëerd om je zodoende in te dekken tegen een mogelijke mislukking. Dat is een proces waarvan je je vaak niet bewust bent.  

Maar dat het gebeurt staat wel vast, in de sport, maar ook in andere domeinen als studie, werk, politiek, kunst en cultuur. Regelmatig hoor je, bijvoorbeeld, studenten zeggen dat ze pas enkele dagen voor een tentamen zijn gaan leren of de avond voor het tentamen zijn gaan feesten. Of ze geven aan te maken te hebben met (fictieve) persoonlijke problemen of gezondheidsklachten, of zogenaamd druk te zijn met andere dingen, zoals sport, muziek, familie of vrienden. Denk ook aan spannende situaties als een sollicitatiegesprek, een rijexamen, een auditie of het organiseren van een evenement. Actrice en zangeres Stephanie Louwrier geeft een treffend voorbeeld: “Lang ging ik er op voorhand van uit dat dingen zouden mislukken …. Dus deed ik niet goed m’n best …. want als ik dan kritiek zou krijgen, kon ik zeggen dat ik het ook niet écht had geprobeerd.”

Waarom zelf-handicappen?

Voor zelf-handicappers heeft zelfbescherming een hogere prioriteit dan daadwerkelijk goed presteren. En dat heeft dan weer te maken met faalangst, verlegenheid, neuroticisme, perfectionisme, onzekerheid, vermijd-motivatie, pijn, of (ingebeeld) fysiek ongemak. Wat ook een rol kan spelen is gevoeligheid voor oordelen van anderen, het hebben van onrealistisch hoge verwachtingen (zelf of anderen), of het gevoel geen controle te hebben over de eigen prestaties en de gevolgen daarvan (winst, verlies, kritiek van anderen). Wanneer één of meerdere van deze factoren in het spel zijn, zullen mensen sterker geneigd zijn te zelf-handicappen. In de woorden van Brecel houdt dat “…. de druk op afstand.”

Het houdt de druk ‘op afstand’ omdat mogelijk verlies, falen of tegenvallende prestaties dan kunnen worden toegeschreven aan externe factoren als een slechte voorbereiding, geen warming-up, gebrek aan training, slecht slapen, alcoholgebruik, uitstelgedrag, of gebrek aan focus. Het ligt dan niet aan het eigen talent of persoonlijke kwaliteiten. Door het creëren van dit soort excuses houden sporters het beeld in stand dat ze goed hadden kunnen presteren als zij maar beter hun best hadden gedaan, zich beter hadden voorbereid, of zich beter hadden geconcentreerd.

Anders gezegd, zelf-handicappen stelt sporters in staat om hun zelfbeeld en eigenwaarde te beschermen. En het dient daarbij als een strategie om kritiek, afwijzing en veroordeling door anderen te voorkomen. Om terug te keren naar Brecel: door te zelf-handicappen reduceerde hij zijn angst om (wederom) slecht te presteren op een WK. Daardoor voelde hij zich minder gestrest over de uitkomst en bleef zijn zelfbeeld als topspeler in stand. Hij had immers een verhaal klaar om zijn falen te verklaren en kritiek van anderen te pareren. Een mogelijk verlies kwam door zijn slechte voorbereiding, gebrek aan slaap en te veel alcohol, en niet door gebrek aan talent of persoonlijke tekortkomingen. 

Natuurlijk is dat een drogreden. 

Brecel heeft tenslotte zelf besloten om zich niet goed voor te bereiden, weinig te slapen en veel te drinken. Het paradoxale effect daarvan kan zijn dat de buitenwereld dát juist ziet als een persoonlijke tekortkoming (“onprofessioneel gedrag, gebrek aan focus en discipline”), en als teken dat hij niet tegen de prestatiedruk is bestand (”niet stressbestendig”). Dat kan vervolgens het zelfbeeld van de zelf-handicapper een extra knauw geven. Zelf-handicappers proberen falen en slecht presteren te voorkomen, maar door hun irrationele keuzes en gedrag wordt de kans op falen en negatieve beeldvorming alleen maar groter. Het illustreert dat ratio en gevoel van de sporter niet altijd synchroon lopen. 

Onderzoek laat zien dat zelf-handicappen – in het algemeen – een negatief effect op het prestatieniveau van sporter. Bovendien ondermijnt het de intrinsieke motivatie en persoonlijke groei, iets wat sporters juist niet moeten willen. Door prestaties aan externe factoren toe te schrijven, ontwikkelen sporters mogelijk daarbij de overtuiging dat zij ook in de toekomst niet succesvol zullen zijn. Deze verminderde zelf-effectiviteit gaat dan weer gepaard met het vermijden van uitdagingen en verantwoordelijkheden. Tot slot kan zelf-handicappen leiden tot verminderd vertrouwen in de betreffende sporter bij anderen.

Hoe is voor Brecel zijn zesde WK uiteindelijk verlopen? 

Echt waar, hij is wereldkampioen snooker geworden, als eerste Europeaan van het vasteland, ondanks het feit dat Brecel tijdens het toernooi “…. opnieuw geen minuut trainde, maar in plaats daarvan besloot wat te darten en rond te hangen met zijn vrienden en familie. Na afloop van de gewonnen achtste finalepartij partij was hij stomdronken geworden.”

Hoe is het mogelijk dat zelf-handicapper Brecel het WK heeft gewonnen?

Brecel is vooral een geweldige snookerspeler. Ronnie O’Sullivan, zevenvoudig wereldkampioen, “…. zag nog nooit iemand die de bal zo goed raakt als hij.” Dat is het resultaat van jarenlang oefenen, uitproberen, trainen en inslijten. Maar het curieuze was dat Brecel ook aangaf dat hij meer dan ooit in staat was om tijdens de partijen zich te focussen op zijn spel en op zichzelf. Hij liet zich tijdens het spel niet langer afleiden door verwachtingen, mogelijke uitkomsten als winst en verlies, of toverballen van zijn tegenstander. Alleen aan het einde van de finale speelde dat weer op, maar dat had geen fatale gevolgen. Verder zat alles tijdens de WK mee: tegenstanders maakte tactische missers, gaven een grote voorsprong uit handen, of lieten zich afleiden door het geweldige spel van Brecel.

Het blijkt maar weer eens dat sport mooi, boeiend en onvoorspelbaar kan zijn; er gebeuren soms dingen die eigenlijk niet kunnen. In de woorden van Brecel: “Niet trainen, wel feesten, toch winnen. Dat zou eigenlijk niet legaal mogen zijn.”

 

Verder lezen?

Self-handicappers: Individual differences in the preference for anticipatory self-protective acts – Rhodewalt (1990)

A motivational analysis of defensive pessimism and self-handicapping – Elliot & Church (2003)

Costs of self-handicapping – Zuckerman & Tsai (2005)

Why do students use strategies that hurt their chances of academic success? A meta-analysis of antecedents of academic self-handicapping – Schwinger et al (2021)

Determinants of self-handicapping strategies in sport and their effects on athletic performance – Coudevylle et al (2008)

Achievement goals, fear of failure and self-handicapping in young elite athletes with and without chronic pain – Molenaar et al (2021)

 

De kans om effectief weerstand te bieden aan zelf-handicappen wordt groter door je mentale vaardigheden te versterken.

Denk bijvoorbeeld aan:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *